Toespraak dodenherdenking 4 mei 2021

Burgemeester Nanning Mol hield deze toespraak tijdens de dodenherdenking op 4 mei 2021 op de Brink in Laren:

Vrijheid van meningsuiting

"Vandaag, 4 mei, herdenken wij alle Nederlanders, burgers en militairen die in het Koninkrijk of waar ook ter wereld zijn omgekomen of vermoord sinds het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog, in oorlogssituaties en bij vredesoperaties. 

Met het verstrijken van de jaren, al meer dan 75 jaar, laten we de meest gruwelijke gebeurtenis uit onze geschiedenis steeds verder achter ons. En zijn er minder mensen onder ons die de Tweede Wereldoorlog daadwerkelijk hebben meegemaakt. Daarmee neemt het belang van herdenken toe. Ook voor de tweede of derde generatie kinderen die het lijden nog steeds met zich meedragen. Het is aan ons om de herinnering levend te houden en de mensen die zijn omgekomen of vermoord te herdenken. 

Nog steeds grote beperkingen 

Dat doen we dit jaar helaas weer onder bijzondere omstandigheden. Meer dan een jaar leven we in coronatijd. Om het virus te bestrijden en de druk op de zorg dragelijk te houden, hebben we onszelf grote beperkingen opgelegd die ten koste gaan van onze bewegingsvrijheid. 

We kunnen elkaar niet vasthouden, slechts beperkt ontmoeten en ons dagelijks leven staat nog steeds volledig in het teken van afstand houden. We werken achter een scherm, kunnen niet naar het theater of het museum, we gaan mondjesmaat naar school, en kunnen al heel lang niet samen uit eten of een drankje drinken. 

Veel mensen zien hun inkomen wegvallen, omdat hun werk ophoudt of hun bedrijf geen omzet draait. Veel jongeren vinden het terecht moeilijk om voorzichtig te zijn, omdat ze elkaar juist willen ontmoeten. De groep die het hardst geraakt wordt zijn onze oudere en kwetsbare inwoners, die terecht doodsbang zijn voor een coronabesmetting en door alle beperkingen veel eenzaamheid kennen. 

Deze crisis doet een uitzonderlijk groot beroep op ons uithoudingsvermogen. Gelukkig zijn steeds meer mensen gevaccineerd. En hoewel het met kleine stapjes gaat, hebben we perspectief en is er licht aan het einde van de tunnel. 

Cruciaal verschil

De coronacrisis is de grootste crisis die we sinds de Tweede Wereldoorlog meemaken. Ook nu leven we in een tijd van grote beperkingen die ten koste gaan van onze vrijheid. 

Maar we moeten heel voorzichtig zijn in het maken van een vergelijking. Want er is een cruciaal verschil. 

In haar artikel ‘Het fundament van vrijheid’ wijst Denker des Vaderlands Daan Roovers ons op dat verschil. Namelijk dat deze crisis weliswaar grote beperkingen legt op onze vrijheid, maar dat de vrijheid die we als Nederlanders het sterkst verbinden met de Nederlandse cultuur ongedeerd is: de vrijheid van meningsuiting. 

Ze schrijft:

We kunnen vrijelijk informatie en opvattingen uitwisselen, elkaar en het beleid bekritiseren en nieuwe perspectieven aandragen. Zo lang deze vrijheid van spreken en denken gepaard gaat met de principiële gelijkheid van alle burgers blijft het fundament van de vrije samenleving overeind. Dat is het cruciale verschil tussen deze crisis en een bezetting, en zet direct elke vergelijking in perspectief. De huidige beperkingen zijn pijnlijk, maar een vrije samenleving garandeert dat deze proportioneel en tijdelijk zijn, en dat dit een uitzonderingstoestand is. De steunpilaren van de vrije samenleving, waaronder de onafhankelijke rechtspraak en principiële gelijkheid, staan fier overeind.

Vrijheid van meningsuiting

En dat klopt. Vrijheid kan niet zonder vrijheid van meningsuiting. Daarom is het zo belangrijk dat we elkaar de ruimte geven om te zeggen wat we vinden, naar elkaar luisteren en respect voor elkaar tonen. In talkshows, op social media, in de krant of bij demonstraties. En of het nu gaat over corona, de toeslagenaffaire, het klimaat of zwarte piet. We mogen voor onze mening uitkomen, maatregelen bekritiseren en de macht ter discussie stellen. En niet alleen over onderwerpen in ons eigen land. Ook over onderwerpen in landen waar vrijheid van meningsuiting juist een taboe is. 

Henri Polak

Wie zeker zijn mening gaf was Henri Polak. En dat deed hij vanuit zijn woonplaats Laren waar hij woonde aan de Engweg. In het boek ‘Het dorp, de oorlog de mensen’ wordt ruim aandacht besteed aan zijn leven voor en tijdens de Tweede Wereldoorlog. Aan het begin van de twintigste eeuw was Polak een vooraanstaande vakbondsbestuurder en een prominent politicus. Polak was medeoprichter en voorzitter van de Algemene Nederlandse Diamantbewerkers Bond. Hij geldt als grondlegger van de Nederlandse vakbeweging. Hij was een van de initiatiefnemers tot de oprichting van de Sociaal-Democratische Arbeiders Partij, die hij vertegenwoordigde in de Eerste en de Tweede Kamer. En hij was lid van de gemeenteraad van Laren. Polak zette zich onvermoeibaar in voor de positie van de arbeider en het beschermen van de natuur en ons erfgoed. Hij was als politicus een onafhankelijk denker en spreker en kwam vrij voor zijn mening uit. 

Polak zag al in de jaren ‘20 de grote gevaren van de opkomst van het fascisme. Al voor de Tweede Wereldoorlog schuwde hij geen middel om de nazi’s en de NSB te bestrijden. Als de NSB de democratie wil afschaffen schrijft Polak.:

Hier heerst de democratie, die de enige waarborg is voor een waardig leven. Die de samenleving bestuurt door uitoefening van recht en niet door het plegen van geweld. Een vrij volk in een vrij land, dat is het ideaal. Het moge u steeds voor ogen staan en de richtsnoer zijn voor uw handelingen in het openbare leven.

De acties van Polak bleven niet zonder gevolgen. Eindeloze treiterijen van de NSB leidden uiteindelijk tot arrestatie en gevangenschap. In 1942 werd hij vrijgelaten, maar in februari 1943 overleed hij in het Sint Jansziekenhuis aan een longontsteking. Zijn echtgenote Milly werd kort daarna gedeporteerd naar Westerbork waar ze overleed in de ziekenbarak.
Blijven werken aan vrijheid

Wat ik aan Henri Polak bewonder is dat hij een van de eersten was die ons waarschuwden voor de opkomst van het fascisme en het antisemitisme en de ondermijning van de rechtstaat. Op een moment dat velen hier de gevaren nog niet van zagen of simpelweg wegkeken. Polak heeft zich gelukkig nooit laten weerhouden ons de belangrijkste argumenten voor de strijd voor vrijheid en democratie aan te reiken. Scherp en onafhankelijk. 

Meer dan 75 jaar ligt de Tweede Wereldoorlog achter ons. Sindsdien leven we in vrijheid. Hoe staat met onze vrijheid? Onze strijd tegen een virus kost ons veel bewegingsvrijheid. Maar de vrijheid van meningsuiting is nog steeds onaangetast. 

Daar mogen we trots op zijn. En net zoals vrijheid in zijn algemeenheid, moeten we ook blijven werken aan onze vrijheid van meningsuiting. Door op te komen voor de rechten van alle mensen die misstanden aan de kaak stellen. In binnen- en buitenland. Daar kunnen we op allerlei manieren invulling aan geven, van demonstraties tot petities. En door mensen die hun mening geven, zoals Henri Polak deed, te beschermen. Ook als dat een mening is die u en ik misschien helemaal niet delen. Want wij zijn verplicht aan allen die voor onze vrijheid en vrede hun leven hebben gegeven, de waarden die horen bij een vrij land te verdedigen, zoals de vrijheid van meningsuiting. Laten wij herdenken."